گرمازدگی؛ قاتل خاموش زیر آفتاب تابستان
با افزایش بیسابقه دمای هوا در ماههای گرم سال، خطر گرمازدگی بیش از پیش سلامت افراد، بهویژه سالمندان، کودکان و کسانی که در فضای باز کار میکنند را تهدید میکند.
گرمازدگی زمانی رخ میدهد که بدن توانایی خود در خنک کردن دما را از دست میدهد و این وضعیت میتواند منجر به عوارض جدی و حتی مرگ شود.
گرمازدگی چیست و چرا خطرناک است؟
گرمازدگی یا «heatstroke» شدیدترین نوع بیماری ناشی از گرما است که در آن دمای بدن به بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد میرسد. علائم آن شامل سردرد، سرگیجه، تهوع، پوست خشک و داغ، تپش قلب و در موارد حاد، بیهوشی است. در این حالت، سیستم تنظیم دمای بدن از کار میافتد و مداخله فوری پزشکی ضرورت دارد.
تغذیه در این شرایط نقش کلیدی در تنظیم دمای بدن ایفا میکند. مصرف خوراکیهای آبدار، خنک و سرشار از الکترولیت میتواند از گرمازدگی جلوگیری کند. همچنین، پرهیز از غذاهای سنگین، پرچرب و شور توصیه میشود.
بدن انسان به طور معمول از طریق تعریق، جریان خون و تنفس دمای خود را تنظیم میکند، اما در هوای بسیار گرم، مرطوب یا در شرایط فعالیت بدنی سنگین، این مکانیزمها ناکارآمد میشود و وقتی تبخیر عرق بهخوبی صورت نگیرد، گرما در بدن حبس و منجر به بالا رفتن دمای داخلی میشود که زمینهساز گرمازدگی است.
نشانههای هشداردهنده گرمازدگی
علائم اولیه گرمازدگی شامل تعریق شدید، نبض تند، سردرد، تهوع، گرفتگی عضلات و ضعف است، اما در مراحل پیشرفتهتر، بیمار ممکن است دچار گیجی، اختلال در هوشیاری، پوست خشک و داغ یا حتی تشنج شود که در این مرحله، مداخله فوری پزشکی ضروری است، چراکه آسیبهای مغزی یا قلبی غیرقابل برگشت ممکن است ایجاد شود.
چه افرادی بیشتر در معرض گرمازدگی هستند؟
کودکان خردسال، سالمندان، افراد دارای بیماریهای زمینهای همچون دیابت و بیماریهای قلبی، کارگران فضای باز و ورزشکاران از گروههایی هستند که بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارند و علت این امر، کاهش توانایی در تنظیم دمای بدن یا کاهش ظرفیت دفع گرما در این افراد است.
تأثیرات سیستمیک گرمای شدید بر بدن
افزایش بیش از حد دمای بدن میتواند عملکرد بسیاری از اندامها را مختل کند؛ کلیهها ممکن است دچار نارسایی حاد شود، قلب تحت فشار قرار گیرد و مغز آسیب ببیند، همچنین کمآبی بدن و کاهش سدیم خون میتواند به تشنج، کما یا نارسایی چند اندام ختم شود.
نقش تغذیه در پیشگیری از گرمازدگی
مرکباتی مانند پرتقال، لیمو و گریپفروت به دلیل داشتن ویتامین C و آب فراوان، موجب تقویت سیستم ایمنی و طراوت بدن میشوند. سبزیجات برگدار مانند کاهو، اسفناج و ریحان نیز با داشتن ویتامینها و مواد معدنی متنوع، در تنظیم دمای بدن نقش مؤثری دارند.
خوراکیهایی که بدن را خنک نگه میدارند
نوشیدنیهایی نیز وجود دارند که در روزهای گرم سال میتوانند به خنک نگه داشتن بدن کمک کنند. مهمترین آنها آب ساده است که نوشیدن مداوم آن در طول روز بهترین راهکار برای جلوگیری از کمآبی و گرمازدگی بهشمار میرود.
شربتهای سنتی ایرانی مانند خاکشیر و تخم شربتی نیز علاوه بر خاصیت خنککنندگی، در تنظیم حرارت بدن و هضم بهتر غذا مفید هستند.
دوغ خانگی یا بدون نمک یک نوشیدنی سرشار از الکترولیت و پروبیوتیک است که از گرفتگی عضلات در گرما جلوگیری میکند.
آب نارگیل نیز، گرچه در ایران کمیاب است، اما یکی از نوشیدنیهای طبیعی محبوب در دنیا برای تأمین الکترولیتهاست. همچنین، دمنوش نعناع خنک شده به دلیل خاصیت خنککنندگی و آرامبخشی، میتواند در کاهش دمای بدن مؤثر باشد.
نکاتی که در کنار مصرف این خوراکیها باید رعایت شوند، شامل پرهیز از نوشیدنیهای کافئیندار مانند چای پررنگ و قهوه و همچنین نوشابههای گازدار است؛ چرا که این نوشیدنیها باعث افزایش دفع ادرار و از دست رفتن آب بدن میشوند.
بهتر است وعدههای غذایی سبکتر و در دفعات بیشتر مصرف شوند، چرا که غذاهای چرب و پرادویه فشار بیشتری به بدن وارد میکنند. همچنین توصیه میشود افراد در ساعات اوج گرما یعنی بین ۱۲ تا ۱۶ از حضور در فضای باز خودداری کنند و از لباسهای روشن و نخی استفاده کنند.
ابوالفضل سلیمانی
